Olaf Koens

 

Journalist Olaf Koens is een lefgozer ! En een doe-mens. 

Je hebt correspondenten die vrijwel alleen beschouwend zijn en anderen die, in hun zoektocht naar informatie, hun eigen hachje in de strijd gooien. Hoewel zijn thuisbasis Moskou al voor heel wat journalistieke spanning zorgt, verlegt hij zijn professionele en persoonlijke grenzen en trekt geregeld naar explosieve uithoeken. Over zijn zwerftochten in het gebied tussen de Zwarte en de Kaspische Zee, daar waar het recht van de sterkste het wint van de rechtstaat, heeft hij het boek 'Koorddansen in de Kaukasus' geschreven.

Maar een filosoof van opleiding moet ergens een vita contemplativa in zich hebben... en De scriptor heeft altijd 10 vragen klaar !

'Wie aan de trots van een Kaukasus-man komt

 krijgt oorlog.'

1. Terwijl de andere oud-sovjetrepublieken zich afkeerden van Moskou, zijn de Abchazen blij met de teruggekeerde Russische invloed. Hoe verklaar je dat ?

De Abchazen vochten in de vroege jaren '90 een bloedige oorlog uit met Georgië. Ze hebben bijna allemaal een bloedhekel aan de Georgiërs, nog meer dan aan de Russen. De afgelopen vijftien jaar is Abchazië een soort braakliggend stuk land geweest, Rusland is er nu flink aan het investeren. Voor het eerst zijn er stoplichten in de hoofdstad Soechoemi, de luchthaven gaat binnenkort weer open. Hoewel ze het liefst zelfstandig willen zijn weten de Abchazen goed dat dat onmogelijk is - en dus halen ze met open armen de Russen binnen. Een minderheid is daar niet gelukkig mee, maar er zit voor die kleine kuststrook aan de Zwarte Zee weinig anders op.

2. Even verder ligt Sotsji. Wat kunnen de bezoekers van de OS Winterspelen in 2014 verwachten qua sfeer en service in de stad ? Op dit moment kun je er niet eens een fatsoenlijke hamburger eten en kunnen randjongeren vervelend uit de hoek komen.
Laat het organiseren van grote manifestaties maar aan Rusland over. De winterspelen in Sotsji is het moment voor Rusland om zich op de kaart te zetten als een grote internationale speler. 
Er zijn in Sotsji nu al 'rookvrije-zones', iets wat in de rest van Rusland ondenkbaar is. Er is ook nu al in Rusland een enorme campagne aan de gang voor vrijwilligers. Bijna niemand spreekt Engels, overal in het enorme Rusland krijgen jongeren Engelse
les om tegen 2014 de internationale gemeenschap op te vangen. 
De hangjongeren, de slechte service - het is allemaal met een hoop geld op te lossen. De Olympische Spelen gaan een prachtig evenement worden, al zal het voor de gewone sterveling niet te betalen zijn.

3. Hoe ernstig moet de terroristische dreiging die over de Spelen hangt, genomen worden ? En vermogen de voor de inlichtingendienst spionerende schaapherders in de bergen hier iets tegen ?
Heel ernstig. Als je het wel bekijkt is het natuurlijk absurd dat de Spelen worden georganiseerd in een gebied dat grenst aan een conflictzone, en in een regio waar zelfmoordterroristen in principe gewoon naar beneden kunnen komen skiën. Maar omdat het voor Rusland een kwestie van prestige is kun je er vanuit gaan dat het massieve veiligheidsapparaat alles in het werk stelt om ook de veiligheid te garanderen.

4. In de Kaukasus-regio vind je blijkbaar heel wat macho-ruwheid. Heeft dat met de oorlogen te maken of (ook) met iets anders ?
De macho-ruwheid zit in de Kaukasusman ingebakken. Het is een combinatie van trots, eer, traditie en religie. Je hebt als man een duidelijke taak in het leven. Een huis bouwen, een boom planten en een zoon ter wereld zetten. Het heeft niet zozeer met oorlogen te maken, eerder andersom. Wie aan de trots van een Kaukasus-man komt krijgt oorlog.

5. In landen met heel weinig bewegingsvrijheid voor opposanten (zoals Azerbeidzjan) wordt vaak naar internetmogelijkheden zoals Facebook en blogs gegrepen. Valt daar winst te halen ? 
Zeker. In al deze regio's staat de vrije media erg onder druk. 
De televisie vertelt alleen maar leugens, de kranten staan onder strenge censuur van de (lokale) machthebbers. Alleen het internet is - veelal - vrij. Dat veranderd de informatievoorziening, de bewustwording. Er groeit nu een generatie op die zich niet de mond laat snoeren. Dat zag je de afgelopen maanden in Rusland, toen die kritische generatie plots de straat op ging, en dat speelt zich analoog af in de Kaukasus. 


6. Azerbeidzjan lijkt een merkwaardige identiteit te hebben: niet pro-Russisch maar wel een KGB-mentaliteit en lid van de Raad van Europa. Hoe valt dat te rijmen ?
Noem het maar een 'multi-vectoraal beleid'. De hooggeplaatste politici in het land zijn meester in het bespelen van verschillende instrumenten voor iedereen die het maar horen wil. En dat kan ook niet anders, Azerbeidzjan zit gevangen tussen grootmachten Rusland, Iran en Turkije. Alle kanten hebben het land op een bepaalde manier nodig, en daar weet de overheid handig op in 
te spelen. Dat maakt van de Azerbeidzjanen een beetje een schizofreen volk. Het zijn Aziaten, ze voelen zich Europees en kampen met een post-Sovjet complex.

© uzi yachin

7. Schrijnend is de situatie van de onbeschermde burgers in de hele Kaukasus. Ze zijn slachtoffer van wijd verbreide corruptie, politieke onmacht en repressie. Geen stem, geen dromen, geen toekomst... Heb jij ook dat gevoel ?
Nee. Natuurlijk is het leven in de Kaukasus niet makkelijk, en zitten de meeste mensen inderdaad aan de onderkant van het gelijk. Toch ervaren ze dat niet per definitie zo. Het zijn stuk voor stuk vrijgevochten volkeren met hun eigen tradities en beleving. In veel regio's gaat de vrijheid niet verder dan de poort van je eigen huis. Daarbuiten is het conflict, daarbinnen maak je je eigen regels. Bovendien in het land zelf zo onherbergzaam dat het een zekere vorm van vrijheid geniet, een vrijheid die al generaties lang tot de verbeelding spreekt.


8. Nagorno-Karabach is een schimmig conflict. Heeft iemand daar het gelijk aan zijn kant ?
Azerbeidzjan heeft de oorlog om Karabach verloren en zint op wraak. De regio is nu volledig 'ge-Armeniseerd'. Het enige wat er van Azerbeidzjan te zien is, is dat mobiele telefoons soms het signaal van het buurland oppikken. Veel Armeniërs maken zich zorgen om de regio. Met miljarden uit de olie-industrie is het Azerbeidjaans leger na het conflict flink op krachten gekomen. 
Het jaarlijkse budget van het Ministerie van Defensie in Bakoe is groter dan het totale budget van de Armeense overheid. Alle externe partijen, van de Russische overheid tot de Raad van Europa, doen er alles aan om de precaire vrede te bewaren. Of dat lukt en blijft lukken is nog maar zeer de vraag.

Tbilisi oude stad - © Rike fotos

9. Welk soort mens is geschikt voor een correspondentschap ? Mij lijkt het een energievretende bezigheid waar je bovendien veel lef voor moet hebben.
Je moet het persoon zijn waarvan men vroeger zei: 'die heeft geen rust in de kont'. Het in een continue aaneenschakeling van rennen, vliegen, springen, hollen, vallen, opstaan en weer doorgaan. Er valt niets te plannen. Een van de weinige keren dat ik op vakantie zou gaan kon ik bij de check-in balie onderweg naar Barcelona weer rechtsomkeert maken. Je kunt als freelancer eigenlijk geen nee zeggen tegen je opdrachtgevers. Bovendien moet je bereid zijn om op bepaalde momenten alles uit handen te kunnen geven. Dat is niet voor iedereen even makkelijk.


10. Je bent in drie landen geworteld: Frankrijk, Nederland 
en België. En je voornaam klinkt Russisch. Welk soort mens levert dat op ?
Iemand die nergens thuis is maar overal kan wonen. Mijn ouders sleepten mij vroeger van hot naar her. Ik ben de tel kwijt, maar ik geloof dat ik in 26 jaar zeker 26 keer verhuisd ben. Ik kan me heel gemakkelijk ergens anders vestigen, en besef me altijd hoe tijdelijk alles kan zijn. Vaak mis ik België, de slow-motion cafés en grijze Brusselse steenweggetjes. Of Amsterdam, waar het geluk op een fiets achterna te jagen is. Ooit kom ik terug. Nu heb ik een bestaan en een carrière in Moskou, maar ik zou het evengoed en zonder tranen weer kunnen verlaten. Al blijf ik voorlopig nog even hier.

Boek Koorddansen in de Kaukasus
De site van Olaf Koens